Brief-7, met nabeschouwing

Jakarta, 5 december 2009

Selamat berhari Minggu! Selamat berhari Minggu! Selamat berhari Minggu! Er lijkt geen eind aan de rij te komen die langs ons heen de kerk uitschuifelt. Alle kerkgangers geven na afloop van de dienst de voorgangers een hand: Goede zondag! Goede zondag! Goede zondag!

Vanmorgen heb ik hier gepreekt, in deze kerk in het centrum van Salatiga. Dat vormde de afsluiting van mijn bezoek aan deze kleine kerkgemeenschap op Midden Java. Het was een mooie dienst, - echt een goede gereformeerde preek, reageerde een met een Javaanse vrouw getrouwde Duitse theoloog die hier al jaren woont en werkt. Er werden bekende liederen gezongen uit de bundel die ook bij onze ‘eigen’ kerken in gebruik is. Daarnaast zingen ze ook uit de psalmen, en uit nog een ander gezangboek: dat wisselt elke zondag volgens een vast schema. Ja, het was echt een feest hier te zijn! Het feest van de geloofsherkenning, bij alle verschillen. Pesta iman!

Die term ben ik hier de afgelopen weken een paar keer tegen gekomen: pesta iman, een geloofsfeest, de blijde ervaring van geestelijke verbondenheid. Zo werd in Mamasa in sommige toespraken de Algemene Vergadering van de PGI getypeerd: geen zakelijke vergadering, maar de blij makende ontmoeting met zoveel medechristenen uit alle hoeken van het land. Voor kerken die een vaak gediscrimineerde en soms zelfs vervolgde minderheid vormen in dit uitgestrekte land, moet dat ondanks alle onderlinge verschillen inderdaad een geweldige belevenis zijn! Iets als een schooldag-oude-stijl in het groot. Toogdag in tenten: de maaltijden werden genuttigd onder grote gespannen zeilen buiten de vergaderhal. Gelukkig was het de meeste tijd droog.

Pesta iman! Die typering kom ik een week later opnieuw tegen, bij de sluiting van een jaarlijkse classisvergadering op Midden Java. Ik denk dat maar weinig afgevaardigden in Nederland een classisvergadering als een feest zullen ervaren. Maar in de context waarin deze kerken hier op Java leven, te midden van een zee van moslims, fungeert zo’n bijeenkomst als een feestelijke ontmoeting met geloofsgenoten. Daar maken ze dan ook wat van, die drie dagen dat ze in bijeen zijn. Om elkaar te bemoedigen, en zelf ook weer nieuwe semangat (energie, enthousiasme) te krijgen voor straks, als je weer thuis komt in je eigen dorp.

Pesta iman! Geldt dat ook voor de synode van onze zusterkerken op Kalimantan, die ik hier deze dagen in Sentagi bijwoon? De term heb ik nog niet gehoord, maar zelf ervaar ik het in elk geval wel als een feest om hier te zijn. Niet alleen omdat het fijn is al die oude bekenden weer te ontmoeten. Maar vooral om ze hier met elkaar bezig te zien. Allerlei praktische zaken komen aan de orde. Hoe om te gaan met doopaanvragen door mensen met een geestelijke beperking? Is het acceptabel om iemand in de gemeente die met bepaalde moeiten te kampen heeft, in de kerk naar voren te halen, om dan speciaal voor die persoon te gaan bidden? Eén van de drie classes wordt wel erg groot: is het niet beter die te splitsen? En als ze horen welke zaken onze kerken in Nederland bezighouden, zetten ze dat ook meteen op de agenda, en wordt er ook hier (zonder dat ik daar om heb gevraagd) een studiecommissie benoemd die zich moet gaan buigen over wat er op grond van de Schriftgegevens te zeggen is over vrouwelijke ambtsdragers. Misschien komt er helemaal niet veel uit (en de ervaring leert om op dit punt niet al te optimistisch te zijn), maar alleen het feit op zich dat ze het oppakken is al hartverwarmend, en een prachtige concrete invulling en beleving van de zusterkerkrelatie die zij met ons hebben. Pesta iman!

Pesta iman! Dat zou je zonder overdrijven ook van de Litindo-reis kunnen zeggen, zoals ik die de afgelopen weken heb mogen maken. Acht weken feest van blijde geloofsherkenning, op zoveel plaatsen, met zoveel broeders en zusters, in zo totaal verschillende omstandigheden. Die bezorgde ouders van een paar SETIA-studentes in Lumbuwinu op Sumba; ibu Kale, de oude weduwvrouw in de gemeente van Bakunase in Kupang; Dominggus en zoveel andere geloofsgenoten in Mamasa; al die ontmoetingen op de Algemene Vergadering van de PGI; Yonatan Sukarti, de evangelist in Ngaduman (het dorpje tegen de berghelling hoog boven Salatiga); en op Kalimantan bij onze ‘eigen’ zusterkerken. Zeker, je komt ook dingen tegen waar je verdrietig van wordt. Als dienaren in de gemeenten zich gaan gedragen als kerkvorsten. Maar dan zie je daar tegenover toch ook weer de worsteling om daaruit te komen. Alleen: de satan is zo sterk… Bij ons trouwens ook. En daarom: herkenning, ook en juist in die strijd om trouw te blijven en kerk te zijn op basis van Gods Woord.

De eerste zondag dat ik weer in Wezep ben, is het daar Avondmaal. Pesta iman! Feest van onderlinge geloofsverbondenheid in Jezus Christus. Op deze reis heb ik hier in Indonesië ook twee keer Avondmaal gevierd. De eerste keer in Mamasa: daar werd de vergadering van de PGI (zie brief-5) afgesloten met een gezamenlijke Avondmaalsviering. En de tweede keer in Getasan, een dorpje buiten Salatiga, waar het Avondmaal gevierd werd bij de sluiting van de classisvergadering. Het heeft eigenlijk wel heel iets moois, dat je na een vergadering waarin je in soms misschien verhitte discussies tegenover elkaar hebt gestaan, niet uit elkaar gaat voordat je samen eerst blij de fundamentele eenheid hebt beleden en gevierd van het mogen leven uit genade alleen, door het lijden en sterven van Christus Jezus. Pesta iman!
Nu waren er zeker in Mamasa wel vraagtekens te zetten bij die fundamentele eenheid van al die afgevaardigden. En de viering ging ook niet volgens de regels die wij hier in Nederland met elkaar hebben afgesproken. Maar je kunt niet overal in de wereld naast alle verschillen je eigen vrijgemaakt-gereformeerde maatlat leggen, hoe overtuigd je ook bent van de waarde daarvan. Niet aangaan zou ook alles hebben afgebroken wat ik in die week had bereikt. Ik was hier om contacten te leggen, ingang te vinden voor onze boeken en verdere activiteiten. Vanuit de overtuiging, dat die boeken ook in deze kerken heilzaam kunnen werken, door mensen voor het eerst of opnieuw te bepalen bij de Bijbelse grondslag van de reformatie: sola fide, sola gratia, sola Scriptura. Zo had ik mezelf en het werk van Litindo ook gepresenteerd, toen ik die morgen de vergadering had mogen toespreken. In de voorgaande dagen had ik heel wat mensen ontmoet van wie ik overtuigd ben dat ze oprecht de Heer willen dienen. Maar om me heen zag ik ook afgevaardigden, waarvan ik zeker wist dat we fundamenteel verschillende theologische en kerkelijke opvattingen hebben. Maar uiteindelijk mag dat niet bepalend zijn voor het al of niet aangaan: je moet bij het Avondmaal toch in de eerste plaats omhoog kijken, en niet opzij; tenminste niet in die zin, dat je het al of niet aangaan af laat hangen van wie er verder allemaal om je heen zitten.

Bij die classis op Java was dat laatste veel minder een probleem: daar had ik vanaf het begin een hartverwarmende eenheid rond het Evangelie ervaren. Pesta iman! Jammer dat we met onze huidige kerkelijk regels geen officiële kerkelijke relatie met hen kunnen onderhouden: net als 99% van de andere kerken in Indonesië, hebben ze ook vrouwelijke ambtsdragers. Ik vraag me alleen wel eens af of die regels bij ons niet te veel het karakter van een sjibbolet hebben gekregen, waarbij de kern van het geloof helemaal niet aan de orde is, en ook niet meer aan de orde kan komen…

Nog een paar dagen, dan ben ik weer thuis. Bij Dineke en de kinderen. Feest! En dan volgende week zondag: weer thuis in de gemeente, rond de tafel van onze Heer Jezus Christus. Pesta iman!
In gedachten ben ik dan straks aan de Avondmaalstafel in Wezep ook even weer op de Sidang Raya in Mamasa. En op die classis in dat kleine kerkje op Midden Java. En als ik mijn ogen dicht doe zie ik al die kerken waar ik de afgelopen zondagen ben geweest en heb gepreekt. Al die gezichten van zoveel broeders en zusters. Die lange rij na afloop van de kerkdienst in Salatiga. Selamat berhari Minggu! Selamat berhari Minggu!
Hoe wijd is Gods werk!

Nabeschouwing

Dineke draait het contactsleuteltje om, en het geluid van de motor sterft weg. We staan op de oprit voor ons huis. Maandagmorgen, 10 voor 9, het eind van een lange reis.
“Nou, dat was het dan..”, zeg ik.
“Ja, en nu maar weer aan het werk!”, reageert Dineke laconiek.
Dat meent ze natuurlijk niet echt. Maar er zit toch een kern van waarheid in. Je komt thuis, en iedereen is blij je weer te zien. Jaap komt even langs met Yaël. Nieke en Herman lopen even binnen. Goede reis gehad? Was wel druk, he?
Maar morgen stapt Dineke weer op de fiets naar haar werk, de jongens gaan naar school. De koffer is uitgepakt, alles ligt weer netje opgeborgen in de kast.
En ik zit weer achter mijn bureau. Vóór mij een hele stapel post van de afgelopen weken. En er zijn ook heel wat mails door te werken. Voor je het weet zit je weer in je oude ritme. Alsof je niet weggeweest bent.
Maar mijn hoofd zit nog vol beelden van al die ontmoetingen, de afgelopen weken. Mijn gedachten zweven eigenlijk nog constant terug naar ginds. En al pak ik nu mijn werk hier weer op waar ik in oktober gebleven was, toch is alles anders. Want ik ben uitgerust met nieuwe en hernieuwde indrukken van de mensen en de kerken in Indonesië waar we dat werk in Litindo voor doen. Het beeld is weer scherp gesteld, en opnieuw verbreed. Al die gevoerde gesprekken en discussies, al die gehoorde verhalen, vormen samen de nieuwe klankbodem die de boeken waar we aan werken een vollere klank moeten geven die beter afgestemd is op de Indonesische oren waar we voor schrijven.
Wat is het thrilling om zo in dat wereldwijde werk van onze God een klein radertje te mogen zijn! Een ontroerende en spannende ervaring die je met sensatie en geestdrift vervult!
En zó inderdaad met te meer ijver en enthousiasme nu maar weer aan het werk!

Jaap,
Wezep 8 december 2009

resterend programma

Het eind van de rondreis komt in zicht. Gisteren na een autorit van 10 uur hier in Makassar aangekomen. De volgende punten staan nog op het programma:
Vanavond vlieg ik door naar Yokyakarta, waar ik wordt opgehaald door mensen van de GKJTU (Christelijke Kerk op Midden Java ten Noorden), voor een bezoek van een paar dagen aan deze kerken, en aan Christian Gossweiler, een duitser die daar werkt.
Zondagmiddag ga ik dan terug naar Yokya, voor een bezoek aan Gert den Goeijen, een uitgezondene van de GZB, die daar zijn taalstudie doet en vanaf januari gaat werken als docent aan de kerkelijke opleiding in Rantepao (Toraja),
Maandag stap ik dan weer op het vliegtuig, naar Pontianak, voor een bezoek namens BBK aan onze zusterkerken daar: die houden die week hun 2-jaarlijkse synode in Sentagi, Bengkayang.
Die donderdag ga ik dan terug naar Jakarta. Daar moeten dan nog een aantal besprekingen gevoerd worden met uitgevers, vertalers, docenten, en andere kennissen.
En dan die zondagavond zit het werk er hier op en begint de thuisreis.
Deo Volente!

Brief-5

Brief-5, Mamasa 21 november 2009

 

Wie van jullie wil dominee worden? Ik!, klinkt het prompt uit de mond van de kleinste van het stel kinderen dat zich verdringt voor mijn boekentafel. Dan mag jij dit van mij hebben!, zeg ik, en ik geef hem de folder die wij over Litindo hebben gemaakt. Maar hij is moslim, vertellen de andere kinderen. Oh, nou, dan moet je hem maar weer terugleggen. Het jongetje staat wat beteuterd te kijken, dan legt hij de folder terug "Saya punya orang tua Islam", zegt hij dan tegen mij, mijn ouders zijn Islam…

 

Hier in Mamasa wordt deze dagen de 5-jaarlijkse Algemene Vergadering van de PGI gehouden, de Indonesische Bond van Kerken. Afgevaardigden van 83 van de totaal 88 aangesloten lidkerken, totaal zo'n 1000 mensen, zijn hier bijeen onder het thema: De Heer is goed voor alle mensen (Ps. 145:9a). Dat thema wordt in de toespraken, maar ook in de dagopeningen en dagsluitingen, naar allerlei kanten uitgewerkt. Ds. Untung van de Gereja Toraja Mamasa (vroeger zendingsgebied van de CGK) gebruikte in zijn preek over Rom. 3:22 in de dienst die voorafgaand aan de opening werd gehouden het voorbeeld van hanengevechten. Die zijn hier in Indonesië nog altijd erg populair. Als je een goede haan hebt, ben je daar zuinig op, en je zorgt er goed voor, en je vindt natuurlijk dat jouw haan de beste is van allemaal, en je hoopt dat jouw haan alle andere hanen zal verslaan. Helaas gaan we binnen de kerk ook nog vaak op die manier met elkaar om, als predikanten, en als kerken onderling: als vechthanen. En met de overtuiging dat wij alleen de waarheid in pacht hebben. Maar God is niet verdeeld, Hij is Eén! En Hij is goed voor alle mensen: voor bekwame mensen, en voor hen die minder bekwaam zijn, voor armen en voor rijken, voor volwassen gemeenteleden, maar ook voor jongeren, voor werknemers en voor ambtenaren. Hij is ook goed voor mensen van andere godsdiensten. En ook voor mensen uit andere landen is Hij goed. Hij is de enige bron van de waarheid. Maar als God goed is voor ons, moeten wij ook goed zijn voor anderen, voor alle mensen, zonder uitzondering. Zelfs voor terroristen: God is goed voor hen, ook al zijn zij niet goed voor ons en verbranden ze onze kerken. Het is onze roeping om Gods goedheid te laten zien aan alle mensen.

Met dit thema kun je natuurlijk ook te ver gaan. En soms gebeurt dat ook. Dan verkondigt bijvoorbeeld een predikant in een dagopening over Hand. 10, dat God ook via andere godsdiensten zoals Islam of Hindu, mensen tot zaligheid brengt. Daar komt dan wel kritiek op, maar deze stroom van alles relativerend pluralisme is toch wel behoorlijk dominant.

Ik ben hier namens Litindo, om onze boeken bekendheid te geven onder kerken waar we tot dusver geen contacten mee hebben. Indonesië is zo groot, je kunt onmogelijk overal naar toe gaan, maar hier zijn ze leiders allemaal bij elkaar. Hoewel, allemaal… Er zijn ook nog gemeenschappen van Evangelische kerken, en van Pinksterkerken. Indonesië telt nu al meer dan 400 verschillende kerkgenootschappen! Maar de meeste kerken die hun wortels in de gereformeerde traditie hebben, zijn hier toch wel te vinden. Achter de vergaderhal is een markt met allerlei kraampjes, net als op een DVN-dag, en daar sta ik ook tussen met onze boeken. Gelukkig heb ik hulp gekregen van een paar studenten van de Theologische Opleiding hier in Mamasa, zodat ik er niet steeds zelf bij hoef te blijven, maar ook een groot deel van de vergaderingen bij kan wonen. Die zijn leerzaam en boeiend. Zoals de verslagen over hoe PGI heeft gehandeld in de situatie op Papua, en bij de recente problemen rond SETIA in Jakarta. Maar ook de lezingen van en discussies met een paar vooraanstaande Islamitische leiders over de rol van de Islam in Indonesië, het probleem van de syariah, en de waarde van de Pancasila – de grondwet van Indonesië die vrijheid van godsdienstoefening moet waarborgen voor Christenen en Katholieken, Islam, Hindu en Buddha. Indonesië is geen islamitische staat; maar lijkt wel hard op weg er één te worden! Langs politieke weg is het niet gelukt, dus nu proberen ze het op locaal niveau (zoals je soep eet: vanaf de rand!). Dan worden bv op veel plaatsen op openbare scholen ook niet-christenen verplicht worden om hoofddoekjes te dragen. Eén van de effecten is wel, dat in één van die plaatsen een katholieke school een enorme toevloed van Islamitische leerlingen kreeg, die geen zin hadden in die hoofddoekjes: niet alle Islamieten zijn zo fanatiek! Keer op keer wordt benadrukt dat ook binnen de Islam in Indonesië zelf een hevige discussie wordt gevoerd over deze dingen, en dat de fanatieke groeperingen wel veel publiciteit krijgen, maar in feite een heel kleine minderheid vormen. Maar op Lombok zijn in 2000 alle kerken verbrand, evenals alle huizen van christenen. En die kerken zijn nog altijd niet herbouwd. En er worden nog altijd kerken gesloten in Indonesië. Velen zijn dan ook erg pessimistisch, en hebben maar één hoop: Jezus Christus!

Bij die vergaderingen maak je de meeste contacten: in de pauzes, tijdens de gezamenlijke maaltijden. En omdat het bij elkaar een week duurt, zie je dezelfde mensen ook steeds weer. Morgen krijg ik hier zelfs gelegenheid om tijdens de vergadering officieel (maar wel kort) het werk van Litindo te presenteren.

Dat we (de afgevaardigde van de CGK en ik) tot het eind blijven, wordt duidelijk gewaardeerd. De afgevaardigden van Kerk-in-Actie (PKN) en van Eukumindo gingen de dag na de opening al weer op huis aan. Dat wij blijven, en ik er steeds bij zit, ervaart men als echte interesse. Jammer genoeg spreekt de man van de CGK alleen Engels, maar gelukkig hij heeft hier in Mamasa ook nog andere dingen te doen.

Bij de officiële opening op het tot een groot stadion omgebouwde voetbalveld van Mamasa, waren nogal wat overheidsfunctionarissen aanwezig. Uiteraard van het plaatselijk bestuur, maar ook van de provincie, en namens de president van Indonesië sprak de minister van verbindingen. Zijn komst deed nogal wat stof opwaaien: hij landde (nadat we 3 uur op zijn komst hadden gewacht!) per helikopter midden op het veld tussen de tribunes, terwijl het hoofd van de christelijke afdeling van het ministerie van godsdienst bezig was aan zijn officiële toespraak – hij moet wel afbreken. Nu is dat voetbalveld een grote zandvlakte, en het had dagen niet geregend, dus het gevolg was een wervelende zandstorm, die zich uitstortte over al die feestelijk geklede mensen. Van een deel van de tribunes vloog de versiering af, en sommige dekzijlen sloegen los. Alom consternatie, woede, verontwaardiging. Mensen van de half vernielde tribune gooiden met stoelen, kwamen opgewonden naar de eretribune (waar wij ook zaten), eisten uitleg. Even later kregen we een tweede laag, toen de heli weer vertrok. Mensen in tranen: het begon allemaal zo mooi, en nu dit… De minister zit ondertussen stil op zijn stoel af te wachten hoe het af gaat lopen. Oproerpolitie rukt aan om zo nodig de orde te herstellen. Maar gelukkig, het koor van 1900 man gaat zingen, leiders van het organiserend comité weten de mensen tot kalmte te brengen, en na een half uurtje wordt het programma voortgezet.

Alle sprekers bieden hun verontschuldigingen aan: de voorzitter van de organisatie, de voorzitter van de PGI, het hoofd van dit gebied, de gouverneur van de provincie. Allen grijpen het gebeuren aan als illustratie van hoe ver dit gebied bij de rest van Indonesië is achtergebleven: er is niet eens een fatsoenlijke landingsplaats voor een heli, laat staan een vliegveld; en hoe slecht de wegen zijn hebben we allemaal op weg hierheen ervaren (10 uur met de auto over 340 km vanaf Makasar). En kennelijk zijn ook de communicatiemiddelen ontoereikend, want het was nooit de bedoeling geweest dat de heli hier zou landen, maar ergens buiten Mamasa: daar had al een hele deputatie staan wachten. Allemaal doen ze een beroep op de minister van verbindingen (!) om hier iets aan te doen!

Als deze eindelijk als laatste het woord krijgt, biedt hij wel verontschuldigingen aan, bekrachtigt inderdaad de al eerder gedane toezegging dat Mamasa een vliegveld zal krijgen. Maar verder gaat hij niet in op alles wat gezegd is.

Gisteravond waren alle afgevaardigden bij de Bupati (hoofd van dit rayon) te gast voor de avondmaaltijd. Voorafgaand werd de dagsluiting gehouden. Daarbij hadden ze mij gevraagd om het gebed voor de maaltijd uit te spreken. Leverde na afloop weer heel wat nieuwsgierige vragen op waar ik zo goed Indonesisch had leren spreken.

Vandaag werden de afgevaardigden naar 36 verschillende kerken in de omgeving gebracht, om daar de kerkdienst mee te maken. Zelf was ik ingedeeld bij afgevaardigden van een Lutherse en een Methodistische Batakkerk, een Papua, en de afgevaardigde van de CGK. Samen hebben we met veel genoegen geluisterd naar een preek van de bisschop van de Methodistenkerk, over 2 Tim. 1:7. Heel praktisch, met tal van voorbeelden uit het dagelijkse leven hier in Indonesië, soms komisch, maar tegelijk ook heel ernstig. How do you live before you die? Hoe leef je? Een indringende vraag, die we allemaal persoonlijk moeten beantwoorden. Waar we ook leven.

 

Mamasa

Vandaag is hier in Mamasa de Algemene Vergadering van de PGI officieel geopend. Zou er heel wat over kunnen vertellen, maar helaas ontbreekt me daar nu even de tijd voor. Het is enorm boeiend hier bij te zijn, en zoveel mensen te spreken uit alle hoeken van Indonesië, en van zoveel verschillende kerken. Echt een unieke ervaring. U hoort er nog meer van!

Banda

Water, water, water. Niets dan water, waar ik ook kijk. De hele wereld lijkt wel te bestaan uit water. Vanmorgen een prachtige zonsopgang gezien. Maar die deining! Zo langzamerhand komt mijn maag in opstand tegen dat eindeloze op en neer, heen en weer. Dit moet niet te lang meer duren. Wat begon als een leuk tochtje over de Banda-zee begint zo langzamerhand een marteling te worden. Waarom doe ik dit eigenlijk?! Voor de zoveelste keer tuur ik de horizon af. Waar blijft dat rottige eiland… We zijn al ruim 12 uur onderweg, en moeten er nu toch zo’n beetje zijn! Waarom zie ik dan nog steeds niks? Ik hou het gewoon niet meer!

Gisteravond zijn we met 2,5 uur vertraging met een kleine houten ferry vertrokken uit de haven van Ambon, op weg naar Banda, een groep kleine eilandjes midden in de wijde zee van de Zuid-Molukken. Vannacht in een bloedhete hut heb ik geprobeerd wat te slapen, maar dat werd niet veel. Er staat een behoorlijke golfslag, en je rolt voortdurend heen en weer. Nog voor het licht wordt zit ik al weer bij de reling, en kijk uit over de zee.
Het doet me denken aan de lessen die ik een paar weken terug in Waingapu heb gegeven. Toen hadden we het over de twee naturen van Christus. Dat zijn toch geen twee gelijkwaardige grootheden, zijn goddelijkheid en zijn menselijkheid: wordt die menselijkheid niet verzwolgen door de onmetelijkheid van zijn goddelijkheid? Zo ongeveer was de opvatting van Eutyches: als een druppel olie in de onmeetbare zee: die vermengt zich met het water, en vindt je nooit meer terug! De kerk veroordeelde die leer van een vermenging van de twee naturen, maar inderdaad: wat een water, wat onmetelijk groot is de zee!
Eén van de bemanningsleden komt vertellen dat we er vandaag 3 uur langer over doen, omdat we langzamer moeten varen vanwege die deining. Dat is de druppel die bij mij de emmer doet overlopen. Ik zoek een plastic zakje en geef me over aan mijn misselijkheid. Ik voel me belabberd, en kan geen golven meer zien. Waarom doe ik dit toch?
Een Bijbeltekst komt bij me op: en de zee was niet meer… Wat een prachtige tekst! Dat is natuurlijk contextuele exegese, en ik heb in mijn commentaar op Openbaring zeker weten een andere uitleg gegeven. Maar toch! En opnieuw moet ik denken aan dingen waar ik op deze reis mee bezig ben. In Jakarta had ik overleg met Marianus over een hoofdstuk uit de dogmatiek (zie brief-1). Die dogmatiek willen we schrijven binnen de Indonesische context: wat is voor de mensen die hier leven relevant, in deze cultuur, en in deze kerkelijke en godsdienstige verscheidenheid. Niet dat er dan opeens een heel andere leer uit komt. Maar er zullen misschien wel andere accenten moeten worden gelegd. Dingen die bij ons in Nederland niet zo’n grote rol spelen, zullen hier mogelijk veel breder moeten worden behandeld tegen de achtergrond van het oude geloof of de moderne opvattingen. En omgekeerd. Juist daarvoor hebben we Marianus bij het project betrokken, omdat je daar toch echt iemand uit Indonesië zelf bij nodig hebt. Doe je dat niet, dan wordt het de zoveelste vertaalde westerse dogmatiek.
En hier op Ambon zal ik met een aantal docenten aan de theologische opleiding van de Molukse kerken een bespreking hebben over een vergelijkbaar project. Litindo werkt samen met de GZB, de CGK, de Ger.Gem. en nog een paar instanties aan een Bijbels theologisch woordenboek. Maar ook dat moet geschreven worden binnen de context van Indonesië. Die context bepaalt mede welke woorden in dat boek een plaats moeten krijgen, en welke minder van belang zijn. En Indonesische meelezers of coauteurs zijn daarbij onmisbaar.
In een boekje dat ik voor onderweg bij me heb, lees ik over deze problematiek een opmerkelijke uitspraak van een Afrikaanse theoloog: “Theologen uit jonge kerken hebben hun pelgrimstochten gemaakt naar de theologische onderwijscentra van de oude kerken. We hadden geen keus. We hebben met u theologie gegeten, we hebben theologie met u gedronken, we hebben met u van theologie gedroomd. Maar het was allemaal eenzijdig. Het was allemaal als het erop aankomt uw theologie… Wij kennen u theologisch. De vraag is of u ons theologisch kent. Wilt u ons theologisch wel kennen?” Het zet je aan het denken over waar wij mee bezig zijn: op Papua, op Sumba, op Kalimantan. Mensen van GGRI en GGRC laten studeren in Hamilton, docenten van SETIA een bijscholing geven in Kampen. Prachtig! Er is geen andere keus. Maar straks moet het wel echt Indonesische theologie gaan worden, en Indonesische kerken. Zijn wij daar wel klaar voor? Of vinden we toch eigenlijk dat de kerken daar organisatorisch en dogmatisch als twee druppels water moeten lijken op wat wij in Nederland (of in Canada of Australië) hebben?

Na 17 uur varen doemt eindelijk Banda uit de zee op. Als een oase in de dorre zeewoestijn. De gunung api, een vulkaan die recent in 1988 tot uitbarsting kwam, en waar nog altijd een rookpluim boven hangt. Daar vlakbij Banda Naira, het hoofdeiland, al is het een stuk kleiner dan het als een banaan daar omheen liggend Banda Besar, ‘groot Banda’. En nog een stuk of wat andere eilandjes.
Er hangt een weldadige rust. Geen auto’s hier: het Schiermonnikoog van Indonesië. In de straten van het dorp hangt nog de oude koloniale sfeer van vroeger. Rijke huizen van vroegere Nederlandse plantagehouders. De woningen waar de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders Hatta en Syahrir vlak voor de oorlog geïnterneerd hebben gezeten.
Deze eilanden hebben ondanks hun geringe omvang een indrukwekkende rol gespeeld in de geschiedenis. Vanaf de 15e eeuw kwamen Arabische, Chinese, en later Portugese, Engelse en Nederlandse handelaren af op de kruiden van deze specerijeilanden, zoals nootmuskaat en kaneel. Jan Pietersz Coen maakte vanwege het economisch belang van de VOC korte metten met locale tegenstand – niet iets om als Nederlander trots op te zijn, ook al meende hij de Heer ermee te dienen. Engeland hield greep op één van de eilandjes, Run. Om toch het monopolie op de wereldhandel in deze kruiden te krijgen, besloot Nederland toen tot een ruil: Engeland mocht Manhattan hebben, als zij Run zouden afstaan aan Nederland. Aldus geschiedde.

Recent werd hier opnieuw geschiedenis geschreven. In de onlusten die hier rond 2000 in de Molukken uitbraken tussen Moslims en Christenen, werd de kerk verwoest en de hele christelijke gemeenschap van het eiland verdreven. Die mensen hebben van de overheid een nieuwe locatie toegewezen gekregen op het eiland Ambon, waar ze nu al weer een jaar of acht wonen. Sommigen willen wel terug, nu de rust is weergekeerd. Maar ze hebben daarvoor nog altijd geen toestemming gekregen.
Deze geschiedenis is de directe aanleiding voor mijn bezoek aan deze kleine archipel. Vorig jaar heb ik in Ambon een deel van het oude kerkelijke archief van Banda gedigitaliseerd. Die mappen waren vlak vóór de onlusten uitbraken, naar Ambon in veiligheid gebracht. Maar een deel van het archief is toen op Banda achtergebleven. Wat is daarmee gebeurd? Is het verloren gegaan bij de vernielingen? Of heeft iemand de waarde ervan ingezien en de documenten van de ondergang weten te redden? Er is maar één man die daar het antwoord zou kunnen geven: Des Alwi, de ongekroonde koning van dit eiland. Ik logeer in zijn hotel, waar overal foto’s hangen van zijn ontmoetingen met de groten der aarde: prins Bernhard, president Nixon, de natuurfilmer Cousteau, om een paar te noemen. Ik heb een drietal DVD’s bij me met de opnamen die ik vorig jaar van het archief in Ambon heb gemaakt; Des Alwi is bijzonder geïnteresseerd in geschiedenis, en heeft hier vast wel belang bij. Jammer genoeg is hij niet op het eiland. Ik schrijf een brief bij de DVD’s, om één en ander uit te leggen, en hem te vragen of hij weet of er nog iets bewaard is gebleven. De man van het hotel belooft het aan hem te zullen geven.
Het witte kerkje is inmiddels door de overheid herbouwd. Zodra ik mijn intrek genomen heb in het hotel, loop ik er heen. Een prachtig gebouw, op een locatie die kenmerkend is voor de belangrijke plaats die de kerk hier in het verleden op dit eiland altijd heeft gehad. En er wordt tegenwoordig ook zo nu en dan weer dienst gehouden, voor een aantal christelijke ambtenaren die hier op dit eiland werken. Daarvoor komt dan de dominee van Ai speciaal naar Banda Naira.
Ai is zo’n beetje het enige eiland in de Molukken waar geen onlusten zijn geweest, en waar moslims en christenen nog altijd in vrede naast elkaar wonen. Ik was van plan dat eiland een bezoek te brengen, en zag uit naar gesprekken met de predikant daar. Helaas lukt dat niet: door een onverwachte wijziging in de dienstregeling van de boten, moet ik de volgende dag al weer terug naar Ambon om niet te laat te komen voor mijn vlucht naar Makassar. Doodzonde: 32 uur varen, en nog geen 24 uur op Banda, in plaats van de dag of vier die gedacht had hier te kunnen doorbrengen. Erg onbevredigend!
Banda is beslist één van de mooiste plekjes in Indonesië. Beroemd vooral ook om de prachtige koralen. Vlak voor mijn vertrek ga ik nog even een half uurtje snorkelen. Schitterend, en wat een vissen, in alle mogelijk kleuren en vormen. Je raakt niet uitgekeken. Wat is de schepping mooi!
Op de terugweg, als Ambon al weer in zicht is, springen hele scholen dolfijnen rond de boot uit het water. Een eind verderop schiet een fontein recht omhoog uit zee, en even later komt het reusachtige lijf van een walvis even boven de golven uit. Ook dàt is de zee:
Daar wemelt het, zonder tal
Van dieren, klein en groot
Daar bewegen de schepen zich voort
Daar gaat de Leviatan, door u gemaakt om ermee te spelen
Hoe talrijk zijn uw werken, HEER,
Alles hebt u met wijsheid gemaakt!

Brief-3, met naschrift

Brief-3, Kupang 1 Nopember 2009

 

In de koelte van de veranda voor het huis van de evangelist zitten we wat na te praten, na de kerkdienst, als één van de kerkgangers van vanmorgen, een oude weduwe van in de 70, aan komt lopen, terug van huis. Ze heeft een grote plastic zak vol mangga's bij zich. Heerlijk! Maar behalve dat heeft ze ook haar bijbel weer meegenomen. Want ze heeft nog een vraag over een tekst, die ze mij wil voorleggen...

 

Het gaat over een tekst uit Mattheus. Ze heeft er Jan Boersema ook al eens naar gevraagd, maar toen was het erg onrustig en heeft ze zijn antwoord niet goed verstaan en begrepen. Ik haal mijn eigen bijbel er bij, en zittend op het muurtje van de veranda proberen we er uit te komen.  

Het is één van de mooie momenten hier in Kupang. Gisteren gaf ik een seminar voor de gemeente, van 's morgens 9 tot het eind van de middag. Zo'n 50 deelnemers, waaronder ook een aantal van andere kerken. Het was een drukke dag, met levendige discussies. En het leuke was, dat niet alleen hoog opgeleide academici aan de discussie deelnamen, maar ook jongeren, en oude weduwen, zoals die vrouw waar ik het net over had. En stuk voor stuk kwamen ze met zinnige vragen en opmerkingen. 's Morgens ging het over de zendingsreizen van Paulus, aan de hand van het boek van prof. Van Bruggen, dat Litindo binnen niet al te lange tijd in het Indonesisch wil laten verschijnen. De tweede helft van de dag spraken we over de benaming 'Zoon van God' voor Jezus en in de leer van de drie-eenheid.

Vanmorgen heb ik hier gepreekt. Over hoe Jezus met zijn offer aan het kruis het leven weer de moeite waard heeft gemaakt. Eerst de zinloosheid van het leven, zoals de Prediker dat tekent. Zo is het geworden toen de mens de band met God verbrak. Maar God had er in Jezus alles voor over om dat leven-zonder-uitzicht weer héél te maken. Daarvoor gaf Hij zijn eigen leven, betaalde met zijn eigen bloed (Fil. 2). Als uitgangspunt had ik de gelijkenis van de koopman die alles over had voor die kostbare parel: Jezus die alles over had voor zijn gemeente. Zo is de band met God hersteld. Zonder die band met God is alle samenwerking tussen mensen maar betrekkelijk. Maar met die derde streng erbij (Pred. 4:12) wordt het koord tussen broeders en zusters onverbrekelijk, en krijgt het leven toekomst!

 

Aan die geestelijke houding, zoals Paulus die ons in Filippenzen 2 met zoveel nadruk op het hart bindt, ontbreekt het helaas vaak in ons leven. En als dat bij leiders in de kerk het geval is, dan gaat de kerk daaraan kapot. Als persoonlijke belangen de boventoon gaan voeren, geldingsdrang, eerzucht, gelijk willen hebben, niet de mindere willen zijn… Dan worden dienaren van het Woord zomaar bouwers van eigen koninkrijkjes.

 

Mijn bezoek aan Rote wordt onverwachts gecanceld. Met de onwaarschijnlijke reden dat ze op Rote er niet klaar voor zijn. Vreemd, ruim 2 maand geleden kreeg ik te horen dat ze er op Rote mee akkoord waren. Nog vreemder is het, als ik nog geen vijf minuten later na meer dan een dag wachten eindelijk het telefoontje krijg van de leider van de school waar ik les ga geven, en deze mij vraagt of het bezoek aan Rote nog doorgaat, en of ik anders ook die dagen niet bij hem les wil komen geven. Dat is toch wel een beetje erg toevallig! De man die voor mij het bezoek aan Rote 'geregeld' had, en dat nu net heeft afgezegd, woont hier in Kupang, en is ook docent aan zijn school. Later krijg ik een telefoontje van één van de predikanten op Rote waar ik op bezoek zou zijn gegaan. Hij vertelt me, dat hij het pas een dag of wat geleden gehoord had dat ik wilde komen. Dat riekt toch allemaal wel heel erg naar doorgestoken kaart, en verborgen agenda's. Ondanks een verzoek van mij om een gesprek, laat de man die het bezoek heeft gecanceld niet meer van zich horen.

Als ik er met mensen uit de GGRI, die de situatie van nabij kennen, hierover spreek, bevestigen zij mijn gevoelens. De kerk waar het over gaat ligt al jaren uiteen in twee partijen die elkaar waar mogelijk zwart maken en de voet dwars zetten. Maar de ene groep is volgens hen toch wel wat zwarter dan de andere…

Ik besluit contact op te nemen met mensen van die andere 'partij'. Daar blijkt een bezoek aan 'hun' kerken op Rote wel geregeld te kunnen worden. Al zit het organiseren van een seminar er natuurlijk op zo korte termijn niet meer in. Dat begrijp ik, maar ik wil toch wel erg graag met de mensen daar zelf spreken. Ondertussen hoor ik van alles over de personen waar ik de eerdere afspraken mee had gemaakt. Dingen waar je niet vrolijk van wordt, al zou maar de helft ervan waar zijn. Het gaat over een verloren proces bij de Hoge Raad; over de macht van het geld; over een synode die geboycot werd; over starre posities als het gaat om hereniging en samengaan van kerken. Ik ben blij dat ik Windi bij me heb, een kandidaat-predikant van de GGRI hier in Kupang. Later praten we er over na, en proberen we één en ander te taxeren. Hij woont hier, en is al jaren vertrouwd met deze situatie, evenals pdt Madah Biha. En hij geeft zelf ook les op die school. We voelen op onze klompen dat het niet goed zit. Maar te bewijzen valt er niets.

 

Het bezoek aan Rote gaat dus morgen wel door. Ze checken voor alle zekerheid wel even met hùn grote baas, die net in Jakarta zit. Die geeft zijn fiat. Voor mij positief, maar de manier waarop… Wat een politiek gedoe! Wat een intriges Waar is de eensgezindheid in het dienen?! Erg lastig om je in dit kerkelijke mijnenveld te bewegen. Welke belangen spelen hier op de achtergrond? Wie is op de hand van wie? Zo op je woorden te moeten passen. Niet open en eerlijk met mensen te kunnen praten. 

Dan is een dag als gisteren bij de GGRI, en een dienst als vanmorgen, een verademing. Daarmee wil ik beslist niet beweren dat het hier in deze gemeente allemaal wel goed zit. Geen idee wat hier allemaal aan de hand is. Maar de sfeer en de omgang met elkaar is in elk geval totaal anders.

En hier hoor je dingen waar je blij en enthousiast van wordt. Onvermoede ontwikkelingen in de Gereja Bethel, een charismatische kerk die in Indonesië zijn tienduizenden verslaat – alleen niet onder niet-christenen, maar juist onder de leden van bestaande kerken. Hier op Timor heeft deze kerk het spreken in tongen verboden. Nadruk wordt steeds meer gelegd op grondige Bijbelstudie. Al twee keer is Windi gevraagd om daar voorlichting te geven over de gereformeerde leer. Natuurlijk, het is maar een momentopname, en er zal wel heel veel genuanceerd kunnen en moeten worden. Maar toch!

 

Zo nu en dan neem ik contact op met Jakarta. Bij SETIA lijkt de situatie zich even te hebben gestabiliseerd – maar voor hoe lang? Ook hier spelen allerlei verschillende motieven een rol, ook binnen de kring van SETIA zelf. Zeker in zo'n situatie, waar je als christelijke minderheid duidelijk wordt gediscrimineerd , is het moeilijk om niet op je strepen te gaan staan en een vuist te maken tegen het onrecht, en eisen te gaan stellen. Maar afgezien van het feit dat je daarmee je goede naam alleen maar schade berokkent, is het de vraag in hoeverre zo'n houding dan wel strookt met wat we bij Paulus lezen over geldingsdrang, bescheidenheid, en het oog hebben voor de belangen van anderen. Want nu zijn al die studenten de dupe…

 

Heer, maak mij een instrument van Uw liefde…

 

Een warme groet uit een heet Kupang. A Dieu!

 

Inmiddels ben ik doorgereist naar Ambon. Begin deze week ben ik op Rote geweest. Een goed gesprek gehad met één van de predikanten daar. Daardoor wordt het beeld van de situatie wel scherper. Trouwens ook door bezoeken die toch weer niet door bleken te kunnen gaan. Ook de gesprekken met de mensen die me bij dit bezoek vergezelden waren erg nuttig. Een cursus heb ik er niet kunnen geven, maar dat had ik ook niet meer verwacht.

Voor wat betreft LITINDO is dit bezoek aan Rote dan ook niet echt geslaagd. De gevoerde gesprekken hebben echter voor BBK wel het één en ander opgeleverd - terwijl dat in feite helemaal niet mijn bedoeling was. Maar ja, het loopt hier soms heel anders dan je gepland hebt...

Jaap

 

Brief-2 met aanvulling

Brief-2, Sumba 25 oktober 2009

Wilt u voor ons bidden? Want morgen worden we misschien door de politie op straat gezet! En wat moeten we dan doen? Misschien gaan we wel met z’n allen de tolweg voor de school blokkeren, want we hebben geen andere plek meer waar we heen kunnen…
Zondagmiddag in Lumbuwinu, aan de uiterste zuid-oost kust van Sumba. Vanmorgen heb ik hier gepreekt, en we hebben net gegeten, als de mobiele telefoon van Ferdy gaat. Twee meisjes uit zijn gemeente, studentes van SETIA, bellen in hun nood hun predikant. Hun vader is één van de ouderlingen die meegegeten heeft. Even later geeft Ferdy hem de telefoon, en spreekt hij met zijn dochters. Vorige week zijn ze uit het tentenkamp waar ze eerst zaten, geëvacueerd naar het grote maar slecht onderhouden en volstrekt ontoereikende onderkomen dat de overheid van Jakarta vorig jaar al als alternatief onderkomen aan SETIA heeft toegewezen. Nu heeft SETIA te horen gekregen dat ze het gebouw onmiddellijk moeten verlaten, anders zal het morgen worden door de politie worden ontruimd.
Ik sms met Marianus en Yusup, en met Henk Venema. De laatste weet nog van niets, de eerste twee bevestigen het bericht. Ze proberen ontruiming te voorkomen. Bidt voor ons!
De moeder van de twee meisjes vroeg het uit kerk vanmorgen ook al: wilt u voor mijn dochters bidden? Ze studeren aan SETIA, en ik maak me zorgen…
We zitten verslagen bij elkaar, daar vóór het huis van pendeta Ferdy. Hij is nog jong, werkt hier nu een jaar of 8, eerst als evangelist, en sinds een jaar of 5 als predikant. Een trouwe en serieuze herder van zijn gemeente. Laten we maar naar binnen gaan, en samen voor hen gaan bidden, stelt hij voor. Even later zitten we in een kring, en buigen ons hoofd, terwijl hij voorgaat in een bewogen gebed voor de beide meisjes, voor hun ouders, voor de leiding van SETIA, en of de Here als het kan de harten van de overheid tot gunstig wil stemmen voor SETIA. Na het gebed blijft het een hele tijd stil.
Het is een onverwacht bezoek aan deze gemeente. Voor de mensen in Lumbuwinu, en ook voor mijzelf. Volgens de planning zou ik vrijdag op de boot stappen naar Sabu, om op dat eiland een seminar te geven voor predikanten en evangelisten. Maar de enige verbinding blijkt op woensdag te zijn. Dat krijg ik pas op woensdag te horen: of ik vanmiddag niet op de boot kan stappen? Nee dus: ik ben net begonnen aan twee intensieve studiedagen met de studenten van de theologische opleiding van de GGRI in Waingapu, en dat kan ik niet zomaar afbreken. Volgende week dan? En dan de rest van het programma ook een week opschuiven? Nee, dat gaat ook niet, iedereen heeft de planningen al gemaakt, en de tickets zijn al gekocht. Ik probeer nog even of ik die vrijdag naar Kupang kan gaan, om dan daarvandaan een bezoek aan Sabu te brengen. Dat lukt ook niet, en dan zit er niets anders op dan het bezoek aan Sabu af te zeggen. Dat bespaart me zo’n 28 uur varen, maar betekent ook dat de hernieuwde kennismaking met de broeders en zusters op dit geïsoleerde eiland niet door gaat. Dat gaat me aan het hart, voor mijzelf, maar ook voor hen: er wordt maar zelden iets voor hen georganiseerd.
Een positief effect van deze wijziging in mijn reisplan is dat ik nu de gelegenheid heb om een aantal mensen op Sumba op te zoeken, die ik anders deze keer niet ontmoet zou hebben.
Zo heb ik een gesprek van ruim 3 uur met pendeta Dara HaE Doko. We kennen elkaar al vanaf 1978, toen we een aantal maanden samen in het gastenhuis van Boma (Papua) woonden. We halen herinneringen op aan die tijd. Hij is later jarenlang docent geweest aan de theologische opleiding van de GGRI, die toen nog in Wai Marangu was gevestigd. In Waingapu geeft hij ook nog elke week een paar uur les. Hij is geboren op Sabu, en vertelt over zijn ouders en grootouders. Ik ken zijn ouderlijk huis: op één van mijn bezoeken aan Sabu ben ik met zijn broer bij zijn ouders op bezoek geweest, in die gloeiend hete heuvels. We krijgen het ook over Kupang, en over de kerkelijke situatie daar: de scheuring tussen GGRC en GGRM, waarbij het niet gaat om kerkelijke geschilpunten maar om persoonlijke belangen. Doko geeft onverbloemd zijn mening over de mensen die in dat conflict een hoofdrol spelen. Velen van hen heeft hij als studenten in Wai Marangu onder zijn gehoor gehad, en hij kent ook de families waar ze uit komen. In ons gesprek passeren verder tal van oud-zendelingen de revue: Knigge, Klamer, Griffioen, Zandbergen, om maar een paar te noemen. Hij praat maar en hij praat maar. Na de stroke die hij vorig jaar heeft gehad, is zijn persoonlijkheid duidelijk veranderd. Dat was vorig jaar op de conferentie op Kalimantan al te merken. Ook nu weer valt het op dat hij zijn emoties niet altijd de baas kan, huilen en lachen, maar vooral toch wel veel lachen. Hij kent zichzelf als een nakal persoon (ondeugend), en dat is hij zo te horen ook wel. Bij de maaltijd komen zijn vrouw en een paar van zijn kinderen erbij. Eén van zijn dochters heeft net een medische studie afgerond, en gaat werken in het ziekenhuis in Waingapu.
Deze dagen ben ik in Wai Marangu. Een oneindig veel prettiger verblijf dan het hotel in Waingapu. Hier zoek ik Mehangparatu op. Hij zit in het bestuur van de Theologische opleiding, en geeft me veel informatie over hun toekomstplannen. Wat dat betreft blijken er trouwens verschillende visies te leven binnen de GGRI. Bijvoorbeeld over waar in Waingapu de school moet komen te staan: in het centrum, of ergens aan de rand van de stad. Australië (de belangrijkste geldschieter) heeft daar volgens hem ook een uitgesproken mening over. Ben benieuwd waar dat op uit gaat lopen. Nu wordt er lesgegeven in een kerk van de GGRI: verre van ideaal, ook omdat de studenten op diverse plaatsen in de stad wonen. Er moet echt een campus komen, waar dan ook, want zo kan het niet lang doorgaan.
En vandaag ben ik dus in Lumbuwinu te gast bij pendeta Ferdy. In de jaren ’90 leerde ik hem kennen als student in Wai Marangu. In 2001 heb ik hier een weekend bij hem gelogeerd. Het is een blij weerzien. Ook nuttig om hem te spreken, want hij zit in het deputaatschap dat de predikantenconferenties van de GGRI regelt. En dit jaar is er iets niet helemaal zo gegaan als we hadden gehoopt: bij de planning van de conferentie is in eerste instantie geen rekening gehouden met Litindo. Hij legt uit hoe het allemaal gegaan is. Gelukkig ligt het niet aan onwil van de GGRI om Litindo uit te nodigen. Integendeel: ze willen Litindo er graag elk jaar bij hebben, en bij nader inzien hadden ze de planning voor dit jaar ook nog willen bijstellen, maar door een samenloop van omstandigheden is dat niet meer tijdig met mij gecommuniceerd. Jammer, maar dan volgend jaar hopelijk beter. Ik geef alvast maar door dat Henk Venema dan op de planning staat, die gaat altijd in mei of juni op reis.
Morgen reis ik weer verder. Naar Kupang, en naar het eiland Rote.
Een hartelijke groet, mede namens de broeders en zusters in Lumbuwinu.
En vergeet u niet te bidden?

31 Oktober, dag van de Reformatie.
Inmiddels hebben zich in de situatie van SETIA in Jakarta verdere ontwikkelingen voorgedaan. Er is gedemonstreerd, er zijn gevechten geweest met de politie, het gebouw is ontruimd, zonder dat er een plek was waar de meer dan 1000 studenten heen konden gaan. Christenen vormen in Indonesië een minderheid, en worden vaak ook als zodanig behandeld.
Blijft u alstublieft bidden voor al die studenten, en voor de leiding van SETIA. Ook voor Marianus Waang en Yusup Lifire, die velen van u kennen, en voor hun gezinnen, in deze dagen vol spanning en stress. Bidden dat er gauw een oplossing gevonden wordt!

Sumba

Zo, de eerste van een reeks lessen en seminars zit er op. Twee dagen lang heb ik in Waingapu met de ca 15 studenten van de theologische opleiding van de GGRI (geref. Kerken) op Sumba het concept doorgenomen en besproken van mijn hoofdstuk van de dogmatiek waar Litindo aan werkt. Dat maakte soms stevige discussies los, en leverde ook heel wat opmerkingen en suggesties op waar ik mijn winst mee kan doen.
Vandaag zou ik met de boot naar Sabu om daar een seminar te geven voor predikanten en evangelisten op dat kleine eiland. Helaas heb ik dat bezoek moeten cancelen. Pas deze woensdag kreeg ik een sms van Sabu dat er alleen op woensdag een verbinding is, en of ik niet meteen diezelfde middag op de boot kon stappen. Nee dus, ik was net met mijn lessen hier begonnen. Volgende week dan? Nee, dan staan er al weer andere activiteiten op het programma. Heb nog even geprobeerd het schema om te gooien en eerst naar Kupang te gaan, maar dat bleek niet mogelijk. Dus zat er niets anders op dan Sabu af te zeggen.
Nu zit ik hier tot maandag op Sumba. Ben vandaag naar Wai Marangu gegaan. Morgenmiddag ben ik bij Dara HaE Doko te gast. Zondagmorgen hoop ik voor te gaan in Lumbuwinu, in de gemeente van ds. Ferdy Tipa Kaya. Zo probeer ik deze extra dagen op Sumba toch een nuttige invulling te geven.

Brief-1, Jakarta 19-10-2009

Het gaat niet om kerken, of om moskeeën, of om tempels. Het gaat om de mens! De mèns is een tempel! Als we prachtige kerken bouwen, of schitterende moskeeën en tempels, versierd met goud, en daarnaast woont een man in een krot die nauwelijks te eten heeft, dan is dat totaal verkeerd. Het is beter één huis te bouwen voor die man, in plaats van zulke kostbare gebedshuizen!


Aan het woord is sjeik dr. Ahmad Badruddin Hassoun, een mufti uit Syrië, lid van de regering van dat land. Hij is hier op uitnodiging van de Indonesische regering. In de grote aula van het ministerie van Godsdienst in Jakarta zit ik hier vanmiddag als gast van ds. Richard Daulay, de algemeen secretaris van de Indonesische Raad van Kerken. Op zijn initiatief is deze bijeenkomst belegd. Onder de ongeveer 300 predikanten, imans en Buddha-priesters, is ook Yusup Lifiri, afgestudeerd in Kampen. Leuk hem hier weer te ontmoeten!
De mufti oogst verschillende keren applaus. Hij profileert zich duidelijk als een gematigde moslim, die een vreedzaam samenleven van moslims, christenen en boeddhisten bepleit. Eerst was er de mens, daarna kwamen de godsdiensten. Maar geen enkele godsdienst heeft de bedoeling om mensen tegen elkaar op te stoken, maar juist om het goede voor de mensen te zoeken, en God te eren. In de discussie worden hem scherpe vragen voorgelegd. Een prachtig verhaal, zegt een geëmotioneerde vrouw, maar mijn kerk is door moslims verbrand, en ik heb de littekens van hun agressie nog op mijn lichaam. En ik ben hier heus niet de enige met die ervaring! - en ze wijst verschillende andere mensen aan in de zaal. In zijn reactie wijst de mufti eerst op het feit dat er in het verleden ook vele moslims het slachtoffer van christenen en Joden zijn geworden, zoals in Palestina. Maar kerken en andere gebedshuizen vernielen mag nooit, en wordt in de Koran ook verboden. Zij die die kerken hebben vernield, moeten ze ook weer opbouwen!
Een moslim in de zaal vraagt hoe het dan zit met al die verschillende stromingen in de Islam. Die zijn volgens sjeik Ahmad het product van politiek. Keer op keer betoogt hij dat we godsdienst buiten de politiek moeten houden; zodra een godsdienst gepolitiseerd wordt, gebeuren er ongelukken!
Dat is ook de boodschap van een pas verschenen boekje van Richard Daulay, neerslag van zijn recente promotie op dit onderwerp. Daarin analyseert hij de achtergrond van neoconservatisme en Amerikaans fundamentalisme bij de politiek van de vorige president, George W. Bush, met name t.a.v. Irak.
Als ik die avond op mijn kamer de tv even op CNN zet, zie ik opeens Geert Wilders op het scherm verschijnen, die in Engeland zijn controversiële boodschap verkondigt. Ook al zet de commentator van CNN er de nodige kritische kanttekeningen bij, had ik liever een reportage gezien over het verhaal van de mufti van vanmiddag. Al zaten daarin natuurlijk ook veel dingen waar je het als gereformeerd christen niet mee eens kunt zijn. Maar politiek gezien was het geluid dat hij deed horen heel wat gezonder dan deze volksmennerij van Wilders.
Op straat spreek ik ergens met een willekeurige moslim. Semua sama saja!, zegt hij: we zijn toch allemaal gelijk? We moeten elkaar niet zo in de haren zitten!

Hier in Jakarta ben ik dus nog niet erg ver van huis!
Het is een drukke week, met ook voor mij ongewone werkzaamheden. Er moet een folder worden gedrukt. En wel in een paar dagen, want die folder moet deze week ook nog worden verstuurd als bijlage bij een 1000 boeken: de recent verschenen geschiedenis van de GGRI, geschreven door Gerrit Riemer. In Wezep heb je Bredewold, maar waar vind ik hier in Jakarta zo gauw een drukkerij? En hoe krijg ik die boeken deze week nog ingepakt en verstuurd naar Papua, Kalimantan, Sumba, en Mamasa? Uiteindelijk lukt het allemaal, mede dankzij de hulp van een tweetal studenten van SEYIA, en zaterdag om 12 uur verlaat ik opgelucht het postkantoor.
Daarnaast is er natuurlijk het overleg met uitgevers (BPK en Binah Kasih), een bezoek aan Richard Daulay, een intensieve bespreking met Marianus (afgestudeerd in Kampen) over het hoofdstuk dat ik voor de dogmatiek geschreven heb waar LITINDO aan werkt. En talloze sms-jes en mails om nog allerlei dingen voor de komende weken op de rails te zetten.
En dan is het Rustdag. Na de dienst bij de Jakarta International Christian Fellowship ontmoet ik DKW. Inderdaad, een kleinzoon van de DKW (Wielenga) van vroeger. Hij blijkt afkomstig te zijn uit Barhead in Canada, en kent Freek en Anne. Heeft verschillende van hun kinderen in de klas gehad. Nu doceert hij hier aan een internationale school. Small world.
Verder ben ik deze dag te gast bij Yusup, en daarna bij Marianus. Fijn om weer uitgebreid bij te praten met deze fantastische broeders, en hun gezinnen! Zij laten de groeten doen aan alle bekenden. Bij dezen!
En dan stap ik nu zo dadelijk op het vliegtuig naar Bali, op weg naar Sumba. A Dieu!
Jaap

Aan de slag

Gisteren tegen de avond ben ik hier in Jakarta aangekomen, en vandaag heb ik al zoveel gedaan dat ik het idee heb dat ik hier al weer een hele tijd bezig ben! Gisteravond meteen al de nodige afspraken gemaakt. Vanmorgen om 7 uur werd ik gewekt door een telefoontje van Marianus. Toen meteen maar uit bed en aan de slag: tickets regelen voor de binnenlandse vluchten, geld opnemen, overleg met BPK, op zoek naar een drukkerij om 2000 ex. van een Litindo-folder te laten drukken (ontworpen door zoon Jaap), naar een copy-shop om 750 ex. van een inlegvel te laten kopiëren, met een paar studenten van SETIA afspraken maken over het invoegen van dat inlegvel en die folders in de boeken over de geschiedenis van de GGRI, een paar boekjes van ds. Henk Knigge over de Catechismus laten dupliceren, een bezoek aan dr. Richard Daulay (de Algemeen Secretaris van de PGI - de Indonesische Raad van Kerken), en tot slot nog een bezoek aan ‘de’ STT in Jakarta (de theologische opleiding van de ‘mainstream’-kerken in Indonesië). Niet slecht voor een eerste dag. Heb je in elk geval geen tijd om erover na te denken of je ook last van een jetlag hebt.
Al met al is er dus heel wat klaar of in gang gezet. De tickets zijn op één na allemaal geregeld. De folders komen morgen klaar. Bij de PGI kreeg ik (zoals al eerder mondeling was toegezegd) een officiële uitnodiging voor de Algemene Vergadering in Mamasa. Alleen mijn bezoek aan de STT leverde nog niet op wat ik wilde; ik hoopte op een ontmoeting met dr. Aritonang, maar die was afwezig. Morgenochtend nog maar eens proberen.
Morgen rond de middag komt pak Daulay me hier ophalen voor een gezamenlijke lunch, waarna we samen naar een door hem belegde bijeenkomst gaan waar Sjeik dr. Ahmad Badruddin Hassoun voor predikanten uit Jakarta zal spreken over de omgang tussen de verschillende religies (dit is een Mufti uit Sirië, hier te gast bij de Indonesische regering, departement van godsdienst). Morgenmiddag moeten de folders opgehaald, en naar de studenten van SETIA gebracht, zodat die ze in de boeken kunnen gaan doen.
Vrijdagmorgen heb ik overleg met Marianus over de dogmatiek die Litindo aan het schrijven is. Vrijdagmiddag zal ik dan de verzending van de GGRI-boeken naar de verschillende regio’s moeten zien te regelen, en ook de verzending van de boeken en folders die ik in november in Mamasa nodig heb.
Wel, ik ben dus back in town!
De komende weken ben ik te bereiken op jpd.groen@gmail.com

Werkreis naar Indonesië

Volgende week maandag zal ik DV weer beginnen aan mijn jaarlijkse werkreis voor LITINDO. De route loopt vanaf Jakarta achtereenvolgens naar Denpasar (Bali), Waingapu (Sumba), Sabu, Kupang (Timor), Rote, terug naar Kupang, Ambon, Banda, terug naar Ambon, Makassar (Sulawesi), Mamasa, Makassar, Salatiga (Midden Java), Sentagi (Kalimantan), en terug naar Jakarta.
Op deze weblog zal ik proberen regelmatig in woord en beeld iets te vertellen over het verloop van de reis.

Brainstormen

Vandaag hadden we een brainstorm-sessie met de begeleiders van het project Bijbels Woordenboek van OLINDO.
Dat vraagt enige uitleg.
OLINDO is het overleg- en samenwerkingsplatform van een aantal organisaties van gereformeerde signatuur die zich inzetten voor het beschikbaar maken van gereformeerde theologische literatuur voor de kerken in Indonesië. Naast Litindo zijn dat de Gereformeerde Zendingsbond (GZB), de zendingsinstanties van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK), de Nederlands Gereformeerde Kerken (NGK) en de Gereformeerde Gemeenten (ZGG), en Oikonomos. Samen zijn we begonnen aan een Bijbels woordenboek, waarin een 100-120 theologische kernbegrippen uit de Bijbel besproken moeten gaan worden. Het boek wordt geschreven door Dick Kroneman, een SIL-Bijbelvertaler op Papua, uitgezonden door de ZGG. Het is de bedoeling dat het boek geschreven wordt vanuit en naar de Indonesische context van de lezers.
Kroneman wordt begeleid door een commissie van meelezers, van theologische en Indonesische achtergrond. In dat kader hielden we vandaag een voorbespreking over de te behandelen woorden. Welke woorden zijn belangrijk gezien de culturele en kerkelijke situatie in Indonesië? Wat is het verschil tussen de Indonesische betekenis van een woord, en de Bijbelse inhoud ervan? Al pratend ging er een vloed van door de jaren heen in Indonesië opgebouwde kennis en ervaring over tafel. Iedereen werd al meer enthousiast, en soms klonk de verzuchting: kon ik er maar weer heen, het begint echt te kriebelen als je er zo samen over praat!
Het wordt nog een hele klus om alle aantekeningen nu uit te werken tot een verslag waar Kroneman verder mee kan. Eigenlijk had hij er bij moeten zitten, maar dat is nu eenmaal niet te realiseren.
Na drie uur hadden we de conceptlijst doorgewerkt, en namen we afscheid van elkaar: Kees Janse (ZGG), Tom van den End (GZB), Kees van Ekris (GZB), en ondergetekende. De eerste twee gepensioneerd, de derde wegens gezondheidsproblemen in het gezin voortijdig gerepatrieerd. Wat ben je dan bevoorrecht als je je weer mag voorbereiden op een bezoek aan de kerken daarginds, later dit jaar!

Uitgave Handboek Symboliek

De afgelopen jaren heb ik gewerkt aan een handboek over belijdenisgeschriften. Het is een nogal lijvig geheel geworden, van ruim 600 A4 getypt. Het behandelt niet alleen 'onze' belijdenissen, maar geeft een wereldwijd overzicht, met uiteraard speciale aandacht voor de kerken in Indonesië. Ook wordt veel aandacht gegeven aan hedendaagse belijdenisvorming.
Begin dit jaar is het aangeboden aan de uitgever die we hiervoor op het oog hebben, BPK in Jakarta. Onlangs hebben we gehoord dat ze bereid zijn dit boek uit te geven. Ze willen zelfs proberen om dat zelfs nog voor het eind van dit jaar te doen! Of dat gaat lukken valt nog te bezien, maar het is fijn te horen dat er in elk geval vaart achter gezet wordt!

Intro

Eén dezer dagen komt de geheel vernieuwde website van LITINDO in bedrijf. Daarbij zijn ook Blogs van de drie schrijvers opgenomen. Op deze manier hopen we meer direct informatie over ons werk te kunnen geven, en kunnen belangstellenden ons ook rechtstreeks benaderen met vragen. Ook suggesties voor eventuele verbeteringen of gewenste aanvullingen voor de Litindo-website kunt u hier kwijt.
Deze Blog is ook rechtstreeks te benaderen via www.litindo.org.