Salatiga, 19 november 2012

Een gebeeldhouwd reliëf laat een leeuw zien bij een lam. Ik denk even aan Jesaja 60. Maar nee, we zijn niet in een kerk: we staan bij één van de honderden reliëfs in de Borobudur, het Boeddhistische heiligdom uit de 8e eeuw op Midden-Java. Die afbeeldingen zijn een soort leerboek voor priesters en pelgrims: ze tonen de weg naar de verlichting, het nirwana. Die boeddhistische ‘hemel’ wordt uitgebeeld door de drie cirkelvormige bovenste niveaus van dit immense bouwwerk. Maar dit plaatje dat bij Jesaja de toekomstige vrede illustreert, vind je op één van de lagere niveaus, die aan de hand van het leven van Boeddha de fysieke wereld laten zien die je moet ontstijgen om in het Nirwana te komen. Als je goed kijkt zie je, dat de leeuw het lam verslindt. Op het volgende plaatje zie je hoe Boeddha in de vorm van een vogel de leeuw helpt als er een botje in zijn keel is blijven steken; maar in plaats van dankbaarheid te tonen, probeert de leeuw Boeddha op het laatste plaatje ook de vogel in zijn bek te nemen…

Ruim drie dagen lang praten we hier in Salatiga met elkaar over een ander leerboek: de Heidelbergse Catechismus, ter gelegenheid van haar 450-jarig bestaan. Op uitnodiging van de Christelijke Kerk uit Noord Midden-Java (GKJTU) zijn 59 afgevaardigden uit 24 kerkgenootschappen en 6 theologische opleidingen voor dat doel hier in Salatiga bijeen gekomen. Niet om langs deze weg los te komen van de fysieke werkelijkheid, maar juist omgekeerd: om te kijken of, en zo ja, hoe dit eeuwenoude kerkelijk leerboekje uit Duitsland kan dienen als leidraad voor het leven van Christenen in de culturele situatie van Indonesië anno 2012. De deelnemers willen hun leefwereld niet ontstijgen, maar juist als christenen daarin leven.
Die leefwereld is bij de deze conferentie vooraal hoorbaar duidelijk aanwezig: aan de overkant van het grote plein bij de kerk (en ons vergadercentrum) staat een moskee; en die donderdag wordt volgens de Javaans-Islamitische kalender Nieuwjaar gevierd, heel groots en met veel lawaai, met een urenlange optocht met veel muziek, die vlak langs ons vergadercentrum komt.

De opvattingen lopen aanvankelijk behoorlijk uiteen. Ook latere boeken uit het westen, met allerlei Bijbel-kritische opvattingen, hebben hun weg naar dit land gevonden, en het denken van de theologen hier beïnvloed. Maar toch vinden deze mensen de Catechismus kennelijk belangrijk genoeg om hierheen te komen en er een week voor uit te trekken. Soms met nadrukkelijke steun van hun gemeente: één van de afgevaardigden had een stergeval, maar de familie van de overledene vond deze conferentie belangrijker dan de begrafenis, en vond dat hun predikant daar toch maar heen moest gaan.

Hoofdspreker is emeritus prof. W. Verboom (Geref. Bond), die een drietal lezingen houdt over het ontstaan en de inhoud van de Catechismus, over welke plaats de Catechismus nu heeft in de kerken, en over de actualisering van de Catechismus.
Van dat laatste worden een paar voorbeelden gepresenteerd: de eigen belijdenis van de Torajakerk (geformuleerd in 1981), en het Supplement bij de Catechismus, opgesteld door de GKJTU. Over elke lezing wordt stevig gediscussieerd, en ook in de wandelgangen en slaapkamers wordt lang nagepraat.
Het gaat ook over de context van de pluraliteit van de Indonesische samenleving, en de invloed van de oude adat.

Ook onze zusterkerken zijn goed vertegenwoordigd: ds. Korop van Papua, samen met Oktovianus van de Ceveo; ds. Acong van Kalimantan; ds. Melki Bulan van Rote, Edward Hanock (net terug uit Kampen). Ds. Pila Njuka uit Sumba mag zelfs een bijdrage leveren.
Naarmate de conferentie vordert klinken er gaandeweg meer waarderende woorden over de Catechismus. “De Catechismus import vanuit het Westen? Dan is de Bijbel zelf ook import!”, klinkt het in één van de besprekingen. En aan het eind wordt er een slotverklaring opgesteld, waarin de deelnemers aan deze conferentie verklaren vast te willen houden aan het sola fide, sola gratia, sola scriptura, en solus Christus; en ook aan de erfenis van de Vroege Kerk en van de traditie van de Reformatie, zoals de Heidelbergse Catechismus, het systeem van een presbyteriaal-synodale kerkregering, en de kenmerken van de reformatorische liturgie. En ze spreken met elkaar af die erfenis in de diverse dimensies van hun leven en werk nieuw leven in te gaan blazen en te actualiseren. Daarvoor zullen er commentaren, modules, en andere materialen moeten worden ontwikkeld bij de Catechismus. Ook moet de leer van de Catechismus een plaats krijgen in het curriculum van de theologische opleidingen van de betreffende kerken.

Ambitieuze voornemens van een zeer gemêleerd gezelschap: eenvoudige predikanten uit afgelegen streken met weinig opleiding, en gepromoveerde theologen. En ze komen werkelijk overal vandaan: van Nias, Sumatra, Kalimantan, verschillende streken van Sulawesi, Java, Ambon, Sumba, Kupang, Papua… “Ik dacht dat wij de enigen waren die de Catechismus nog belangrijk vonden, maar nu zie ik dat de Here zich in Indonesië nog 7000 bewaard heeft die dat ook doen!”, zo spreekt één van de deelnemers zijn verwondering en dankbaarheid uit. Hij is docent dogmatiek aan één van de theologische opleidingen in Jakarta (de STTRII), en een paar maand geleden in Grand Rapids gepromoveerd op een studie over de Heilige Geest in de Gereformeerde Belijdenisgeschriften.
Pila Njuka noemt in zijn referaat deze conferentie een historic event. En dat is het ook. Nooit eerder kwamen vertegenwoordigers van zoveel kerken en instellingen hier in Indonesië bijeen om over de Catechismus te praten. En er gebeurt hier iets deze dagen! Mensen van wie we het nooit verwacht hadden, scharen zich op de laatste dag toch unaniem achter deze verklaring, die de Catechismus weer een centrale plaats wil geven. Om stil van te worden. Hier is de Geest aan het werk!
Volgend jaar willen ze in Rantepao opnieuw bijeenkomen voor een vervolg van deze conferentie. Het begin van een reveil? In elk geval het begin van een netwerk van kerken en instellingen, die elkaar op basis van de beginselen van de Reformatie herkennen als Reformatorische Christenen.

Zondagmorgen horen we hier in de kerk een prachtige preek over zondag 10. Die middag gaan we naar een speciale dienst. In een klein dorp tegen de helling van de Merbabu komen we onder een tentdak samen op de bouwplaats, waar een vormingscentrum zal gaan verrijzen voor christelijke karaktervorming, waarbij ook de oude Javaanse waarden (zoals gastvrijheid) een plaats moeten krijgen.
In de preek wordt stilgestaan bij Psalm 127:1 (Als de Here het huis niet bouwt…) en bij 1 Kor. 3:11 (Een ander fundament, dan dat er ligt, namelijk Jezus Christus, kan niemand leggen).

Na de dienst wordt op een symbolische manier het ‘werk’ begonnen door het aanbreken van een rijstpunt. Daarna worden een aantal personen uitgenodigd om aan de voet van een van de betonnen funderingen van het gebouw een brok natuursteen te metselen. Ook wij worden gevraagd, en na ds. Poldervaart (GZB) en prof. Verboom mag ik als vertegenwoordiger van LITINDO en EUKUMINDO eveneens een steentje bijdragen. Voor het eerst dat ik zoiets doe op zondag. Normaal gesproken gaan we in Nederland op zondag niet aan het metselen. Ook eerste stenen van kerken plegen wij door de week te leggen. Maar waarom eigenlijk niet op zondag?! Want wat is dit mooi! Zoals Verboom het uitdrukt: dit is geen concessie, maar confessie! Geen afbraak van de zondagsrust, maar een prachtig getuigenis, ook naar het islamitische deel van de bevolking van dit dorp. Een belijdenis van God als de Heer van héél het leven, heel concreet. En op dit fundament gaan ze nu morgen verder bouwen!
Als we na de gezamenlijke maaltijd - die vorm van gemeenschapsbeleving hoort er hier in Indonesië helemaal bij! – weer terug rijden naar Salatiga, zijn we nog vol van wat we gehoord en beleefd hebben. Wat een rijke zondag!


Vanmorgen hebben we afscheid genomen van de broeders en zusters van de GKJTU. Wat zijn ze dankbaar en blij voor de samenwerking met GZB, met EUKUMINDO (die deze conferentie gefinancierd heeft), en met LITINDO. Er is de laatste jaren een hechte band gegroeid tussen deze kerken en LITINDO. “Wilt u onze dank en de hartelijke groeten overbrengen aan LITINDO en aan uw kerken in Nederland? En we nemen geen afscheid, want we hopen LITINDO hier weer te zien!” Wat mij betreft kunnen ze daarop rekenen. LITINDO is maar niet een vertaalproject, en uiteindelijk gaat het er niet om zoveel mogelijk boeken op de plank te krijgen, maar om al die mensen te bereiken in Indonesië. In onze eigen GGRI, maar ook in zoveel andere kerken, zoals de GKJTU hier op Java. En de GPIL op midden Sulawesi (Palopo), en de GMIM (Minahasa, noord Sulawesi), die deze week naar mij toe kwamen om advies en hulp te vragen, omdat ze zo graag reformed willen zijn, of opnieuw willen worden, en daarvoor hun hoop ook op ons hebben gevestigd. Dáár doen we het voor, dáár is het uiteindelijk allemaal om begonnen, dáár hebben we vanaf het begin van LITINDO ook voor gebeden. En wat wordt je stil, en blij, en dankbaar, als je dan hier voor ogen ziet hoe de Here die gebeden verhoort!
Met de laatste zin van de slotverklaring van de conferentie: Moge Christus, de Koning van de Kerk, al onze inspanningen zegenen en leiden!

A Dieu,
Jaap

EUKUMINDO: internationaal overleg platform van kerken en instanties in Europa die contacten hebben met kerken in Indonesië.